Cognitieve functies in relatie tot executieve functies en metacognitie

Metacognitie
In deze vijfdaagse training stoeien we met onze eigen cognitieve en executieve functies en de cognitieve en executieve functies die de leerlingen nodig hebben om te functioneren in onze complexe maatschappij. We zetten heel breed in! We oefenen met de functies, analyseren materiaal, discussiëren over de toepasbaarheid en zoeken naar de betekenis voor het onderwijs, het werk en het dagelijks leven.
Ook de relatie tussen cognitieve en executieve functies komt aan bod, net als aan de cruciale betekenis van de metacognitie voor de (cognitieve) ontwikkeling van leerlingen. Een belangrijk element van metacognitie is metacognitieve reflectie (transfer). Metacognitieve reflectie biedt leerlingen het gereedschap om het geleerde op alle levensterreinen in te zetten.

Cognitie in een bredere betekenis
Cognitieve en executieve functies verwijzen naar vaardigheden als: onthouden (werkgeheugen), timemanagement, aandacht vasthouden, impulsiviteit beperken, een opdracht direct starten (taakinitiatie), categoriseren, ruimtelijk oriëntatie, abstraheren, prioriteiten stellen, et cetera. Bij het meeste wat mensen doen verwerken ze deze vaardigheden informatie uit de sociale context. Cognitieve vaardigheden zijn dan ook vrijwel per definitie onderdeel c.q. voorwaarden voor een breedspectrum van andere vaardigheden, zoals functionele, sociale, emotionele, affectieve en communicatieve vaardigheden.

Garantie op succes
De training geeft u handvatten die direct effect zullen hebben, geen ingewikkelde tips, maar praktische aanwijzingen die werken. We durven u deze garantie te geven!   Hieronder een korte uitleg van de cognitieve functies, executieve functies en metacognitie om een beeld te vormen welke betekenis we eraan geven en waar we voor staan en gaan. Wilt u meer lezen over de cognitieve functies, dan hierbij de link. Wilt u meer lezen over de executieve functies, dan hierbij de link. Wilt u meer lezen over de metacognitie, dan hierbij de link.

We hebben als mens maar geluk
Of je nu jong of oud bent, op school, op het werk, tijdens het stappen of thuis, ons brein gebruikt op elk moment een heel palet van geavanceerde vermogens: de cognitieve functies. Dankzij deze cognitieve functies kunnen we een vakantie plannen, een websiteadres onthouden, een gezicht herkennen, de rust nemen om zorgvuldig te antwoorden, bepalen hoe lang je nodig hebt om de opdracht uit te voeren, de spellingregels toepassen, autorijden, gitaarspelen of gewoon een gesprek voeren.

Cognitieve functies in een bredere betekenis
Cognitieve functies verwijzen naar vaardigheden als: onthouden (werkgeheugen), timemanagement, aandacht vasthouden, impulsiviteit beperken, een opdracht direct starten (taakinitiatie), categoriseren, ruimtelijk oriëntatie, abstraheren, prioriteiten stellen, et cetera. Bij het meeste wat mensen doen verwerken ze met deze vaardigheden informatie uit de sociale context. Cognitieve vaardigheden zijn dan ook vrijwel per definitie onderdeel c.q. voorwaarden voor een breed spectrum van andere vaardigheden, zoals functionele, sociale, emotionele, affectieve en communicatieve vaardigheden.

22 cognitieve functies
Het concept Mediërend Leren onderscheidt 22 cognitieve functies; ze zijn de bouwstenen van het denken. Ze vormen samen een ‘gereedschapskist’ die de mens in staat stelt de complexiteit van de wereld te begrijpen en oplossingen voor problemen te bedenken. De cognitieve functies zijn niet aangeboren, maar worden ontwikkeld door een adequate interactie samen met anderen in allerlei dagelijkse situaties: op school, thuis, stage … overal.

• Het basisidee achter cognitieve functies is dat er een beperkt aantal denkprocessen is die aan de basis ligt van elke mentale handeling.
• De cognitieve functies zijn noodzakelijk om zeer veel verscheidene gebeurtenissen te begrijpen.
• Cognitieve functies komen voort uit een samenspel van kennis, inzicht, operaties en strategieën.

Cognitieve functies volgens Feuerstein, Haywood, Jolles en Van Doorn Naar de mening van professor Feuerstein hebben mensen de mogelijkheid om hun cognitief functioneren te optimaliseren indien zij participeren in specifieke interacties. Deze verandering wordt teweeggebracht in een zorgvuldige interactie met een deskundig iemand. Door samen te leren ontwikkelt elk individu efficiënte denkvaardigheden en groeit het zo uit tot een zelfstandige en onafhankelijk mens. Cognitieve functies zijn volgens professor Haywood fundamenteel voor het begrijpen en leren van een breed scala aan gebeurtenissen en feiten. Eenieder beschikt a.h.w. over een cognitieve gereedschapskist met cognitieve instrumenten die hiervoor essentieel zijn. Dit zijn functies waarmee informatie uit de omgeving op een juiste manier opgenomen, geordend, verwerkt en weergegeven wordt. ‘We moeten kinderen niet leren rekenen, we moeten ze leren denken.’ Jelle Jolles, hoogleraar Neuro- en bio-psychologie, mag schoolvakken graag ontleden tot een set cognitieve functies en vaardigheden. Zo krijgen we volgens Jolles beter inzicht in wat we onze leerlingen eigenlijk aan het onderwijzen zijn. Emiel van Doorn is van mening dat de cognitieve functies dermate essentieel zijn dat we bij het begeleiden van kinderen ons er steeds van bewust moeten zijn welke cognitieve functies het kind beheerst en welke cognitieve eisen de opdracht of taak vraagt. Daarin moet een match zitten. Zo niet dan moeten we de cognitieve functies aanbieden i.p.v. de taak te blijven uitleggen of te blijven herhalen.

Aansluiten bij de zone van de naaste ontwikkeling
Onderstaand schema geeft aan hoe we kunnen aansluiten bij het kind/de jongere.

Executieve functies
De term ‘executieve functies’ is geïntroduceerd door neuro-wetenschappers. Het is een verzamelnaam voor denkprocessen in het brein die belangrijk zijn voor het denken (cognitie) en het uitvoeren (executie) van sociaal, efficiënt en doelgericht gedrag. Het beheersen van executieve functies maakt het mogelijk dat kinderen/jongeren problemen kunnen oplossen. Executieve functies worden ook wel zelfregulerende functies genoemd. Het zijn hoogontwikkelde, complexe cognitieve functies. Er is onder wetenschappers overeenstemming over de complexiteit en het essentiële belang van executieve functies voor het uitvoeren van adequaat en zinvol gedrag. Tegelijkertijd is er discussie over welke componenten exact vallen onder de term executieve functies. Er bestaan dan ook diverse definities en lijsten van executieve functies. De meeste wetenschappers onderscheiden vier tot elf executieve functies. Voorbeelden hiervan zijn taakinitiatie, flexibiliteit, inhibitie, emotieregulatie en planning. Grofweg kun je de problemen die kinderen ondervinden als ze één of meer executieve functies niet beheersen in twee groepen verdelen. Ten eerste problemen op het gebied van leren, denken en redeneren. Ten tweede problemen op het gebied van structureren, organiseren en het reguleren van gedrag.

Metacognitie overdenken
Om nieuwe mentale structuren te kunnen vormen zijn metacognitieve vaardigheden nodig. Dit zijn ‘hogere’ cognitieve functies. Metacognitie betreft iemands gedachten over zijn/haar gedachten. Het gaat om het hebben van kennis over de eigen kennis. De reflectie op het eigen handelen en op opgedane cognitieve en affectieve ervaringen vormt een belangrijk element. Hetzelfde geldt voor de vraag hoe onbewust gedrag bewust kan worden gemaakt, wat een handvat biedt bij het regelen van het eigen leer- en ontwikkelproces. Metacognitie is voor je ontwikkeling noodzakelijk om je kennis en vaardigheden op een breed scala van je (toekomstige) leven te kunnen toepassen. Het verschil tussen cognitieve functies en metacognitie is dat cognitieve functies nodig zijn om na te kunnen denken en dat metacognitie nodig is om te kunnen bepalen welke cognitieve functies hierbij moeten worden aangesproken.

Metacognitie in relatie tot de cognitieve functies en de executieve functies
De term ‘executieve functies’ is geïntroduceerd door neurowetenschappers. Het is een verzamelnaam voor denkprocessen in het brein die belangrijk zijn voor het denken (cognitie) en het uitvoeren (executie) van sociaal, efficiënt en doelgericht gedrag. Het beheersen van executieve functies maakt het mogelijk dat kinderen/jongeren problemen kunnen oplossen. Executieve functies worden ook wel zelfregulerende functies genoemd. Het zijn hoogontwikkelde, complexe cognitieve functies. Er is onder wetenschappers overeenstemming over de complexiteit en het essentiële belang van executieve functies voor het uitvoeren van adequaat en zinvol gedrag. Tegelijkertijd is er discussie over welke componenten exact vallen onder de term executieve functies. Er bestaan dan ook diverse definities en lijsten van executieve functies. De meeste wetenschappers onderscheiden vier tot elf executieve functies. Voorbeelden hiervan zijn taakinitiatie, flexibiliteit, inhibitie, emotieregulatie en planning. Grofweg kun je de problemen die kinderen/jongeren ondervinden als ze één of meer executieve functies niet beheersen in twee groepen verdelen. Ten eerste problemen op het gebied van leren, denken en redeneren. Ten tweede problemen op het gebied van structureren, organiseren en het reguleren van gedrag. Het nadenken over het eigen leren en hoe we bepaalde zaken willen en kunnen uitvoeren met de kennis en vaardigheden van nu vraagt een stevige beheersing van zowel de cognitieve functies als de executieve functies. We willen met behulp van onderstaand schema/figuur aangeven dat je met behulp van de metacognitie als het ware over deze functies nadenkt. Welke antwoorden het je geeft hoe de taak aan te pakken, met wat, met wie et cetera. Metacognitie is voor je ontwikkeling noodzakelijk om je kennis en vaardigheden op een breed scala van je (toekomstige) leven te kunnen toepassen. Kort samengevat metacognitie, cognitieve functies en executieve functies zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Dag 1

1. Verzamelen van de verwachtingen, zodat tijdens de training zo adequaat mogelijk kan worden aangesloten bij de Zone van de Naaste Ontwikkeling van de deelnemers.
2. De wetenschappelijke verantwoording (Introductie van de Positieve ontwikkelingspsychologie) van de cognitieve functies, executieve functies en metacognitie.
3. De betekenis van de cognitieve functies voor het eigen dagelijkse handelen.
4. Praktisch oefenen met de cognitieve functies.

Huiswerk:

• Eigen maken en praktisch toepassen van de theorie en de gegeven praktische oefeningen.
• Formuleren van casussen/vragen.

Dagdeel 2

1. Praktijkdag: de hele dag wordt er praktisch geoefend met de cognitieve en executieve functies.
2. Relatie tussen de cognitieve en executieve functies.
3. Het formuleren van bruikbare handvatten en tips t.b.v. de leerlingen die wij onderwijzen, opvoeden en/of ondersteunen.
4. Discussie rondom de betekenis van het gebruik van de cognitieve en executieve functies in de dagelijkse praktijk.

Huiswerk:

• In de eigen beroepspraktijk oefenen met de cognitieve en executieve functies.
• Formuleren van vragen en het inbrengen van casussen n.a.v. het oefenen met de cognitieve functies in de dagelijkse praktijk.
• Verdiepen in de verschillende theorieën m.b.t. de executieve functies.

Dagdeel 3

1. De theorie rondom metacognitie, wat is de betekenis en waarom is het geen executieve functie?
2. De relatie tussen de metacognitie, executieve en cognitieve functies.
3. Praktisch oefeningen om metacognitie ook op ‘voelniveau’ te ervaren.

Huiswerk:

• In de eigen praktijk oefenen met de cognitieve functies, executieve functies en metacognitie.

Dagdeel 4

1. Het belang van metacognitieve reflectie, met de nadruk op transfer.
2. De relatie tussen de metacognitie, executieve en cognitieve functies.
3. Praktisch oefenen.

Huiswerk:

• In de eigen praktijk oefenen met de cognitieve functies, executieve functies en metacognitie.
• Vragen formuleren voor de laatste trainingsdag (mailen).
• Nadenken en eventueel overleggen binnen de eigen organisatie over hoe de cognitieve functies (samen met de executieve functies en metacognitie) te implementeren in de eigen organisatie/school.

Dagdeel 5

1. Behandelen van de (gemailde) vragen van de deelnemers.
2. Discussie over het belang van het aanbieden van zowel de executieve en cognitieve functies als metacognitie. Alle drie vormen ze een onlosmakend onderdeel van de ontwikkeling van leerlingen.
3. Nogmaals stevig aan de slag met het praktisch oefenen.
4. Hoe de cognitieve functies (samen met de executieve functies en de metacognitie) te implementeren en te borgen in de eigen organisatie/school?
5. Reflectie en evaluatie van de training.